Г.Мэнд-Ооёогийн
туурвисан “Гэгээнтэн” хэмээх роман нь 2012
онд хэвлэгдсэн энэхүү романы
талаар нэрт судлаач, доктор Ч.Билигсайхан “Үнэний төгөлдөр дуулал –“Гэгээнтэн”,
доктор С.Байгалсайхан “Хашгираан”, доктор Д.Галбаатар, С.Хишигсүх нарын “Түмэн
мэсийн Гэгээнтний дээд таалал оршжихуй”, доктор Я.Ганбаатар “Төгөлдөр үнэний яруу дуулал” зэрэг
шүүмжүүд гарсан бөгөөд уг романы уран чадвар болон хэл найрууллага, агуулга
үзэл санаа, түүх соёлын үзэл санааг өндөр үнэлсэн байна. Мөн Оросын монгол судлаач
М.П.Петрова саяхан Владивостокт болсон “Алс Дорнод судлал” ЭШХуралд “Poet about Poet: G.Mend-Ooyo’s novel about D.Ravjaa” сэдэвт илтгэлийг хэлэлцүүлсэн байна.
Утга зохиол судлаач, доктор
профессор Ч.Билигсайхан “Үнэний төгөлдөр
дуулал – Гэгээнтэн” (Өнөөдөр сонин,
2012.10.10 №235) хэмээх шүүмждээ “Гэгээнтэн” романыг “хүчтэй тод бичигдсэн үнэтэй
тод дуулал болж чаджээ” хэмээн үнэлсэн
бөгөөд “... соёл, түүхийн
сүүлийн 100 шахам жилийн үнэнд ойр, үзэл суртлын элдэв явцуу хэмжээст
баригдалгүй бичигдсэн нэгэн чамбай, сонгомол “элит” хэв төлөвийн эссэ роман бол
“Гэгээнтэн” юм” гээд “Мэнд-Ооёо элит зохиолчийн эрдэм оюун, баримтыг
боловсруулах дүгнэх, утгыг нээн гаргах, холбогдох үүх түүхийг задлан үйл явдлын
шугамдаа холбон оюун дүгнэлт хийх гэх мэт өнөөгийн XXI зууны дэлхийн эссэ
зохиол бичдэг чадвартангуудын чөлөөтэй атлаа сонгомол гэхээр аргуудыг зохистой
сайхан хэрэглэсэн зэрэг нь эл туурвил содон, өнөөгийн дэлхийн ийм төрлүүдийн
зиндаанд хүрсэн бүтээл болсны учир шалтгаан бололтой” хэмээн дүгнэжээ.
Утга зохиол судлаач, доктор,
профессор Д.Галбаатар, доктор Б.Хишигсүх нар
“Түмэн мэсийн гэгээнтний дээд таалал оршжихуй” (Өдрийн шуудан 2012.11.28 №240) хэмээх шүүмждээ “...Ноён хутагтын сэтгэлийн
орчлонг нээж, хүмүүн заяатын төөрөг тавилан хийгээд ертөнцийн түмэн өнгө, буман
хувирлын ээдрээ ончрооны учиг учрыг тайлж баатрынхаа оршихуйн өвөрмөц орон зайг
цаг хугацааны эргэлттэй уяж, бяцхан жаалхүүгээс их Хутагтын сэнтийд хүрч,
улмаар насны хязгаар хүртэлх цадиг түүхийг өгүүлсэн аж. Ингэхдээ Говь мэргэн
вангийн хошуунаа V ноён хутагт Данзанравжаагийн байгуулсан сүүлчийн хурал номын
орон буюу ”Цагаан сүм”-ийн тахилч, /“Шарилын сүмийн тахилч” ч гэх/ өвгөн
О.Түдэвийн эргэн дурсахуй хийгээд бодол, эргэцүүллийг зохиолын үйл явдлын гол
шугам дээр нийтгэн тавьж үзүүлсэн нь романыг цэгцтэй, их хутагтын төөрөг
тавилангийн учир зангилааг оновчтой шийдэх боломж бүрдүүлж чаджээ...” гээд
Данзанравжаа хутагтын нууц тарнийн эрдмийг нээж Буддын шашин дахь улаан шарын
үзлийн талаарх “эндүү ташаа үзэл онолд хатуухан хариулж өгч чадсан”, “ард
иргэдийн дотор аман ба бичгээр уламжилсан тухайн цаг үеийнх нь хуучис,
домгуудыг сонгож, үйл явдлын өрнөлтийн шугамд зохистойгоор шигтгэн, өдгөө
хүртэлх учир битүүлэг, тодорхойгүй асуудлуудыг шийдэхэд шаардлагатай мэдээ зангийг
ашиглан бичсэн нь “... түүхэн нөхцөл,
холбоо хамаарлыг нээхэд үлэмж зохицож, өмнө үеийн зохиолчдын арга туршлага,
барил сэтгэлгээ, ур чадварын үртэй уламжлан сэргэж ашигласан сонирхолтой эрэл
ур чадварын түвшин илтгэх”-ийн хамт, “монголын уран зохиолын том зүтгэлтэн,
түүний зохиол бүтээл төрсөн, бичигдсэн түүх, урлан судлалын талыг нь хувийн
амьдралын онцгой эргэлтийн үеүдтэй нь гүнзгий уялдуулж урласан нь судлагчид,
сурагч оюутанд ном заадаг багш, сурган хүмүүжүүлэгчдэд мэдээллийн чухаг эх сурвалжийн нэг болохын хувьд үнэ
цэнтэй юм.” хэмээн дээрх судлаачид үзжээ.
Доктор, профессор С.Байгалсайхан “Гэгээнтэн” романыг
өдгөө цаг үед монголчуудын үнэт зүйлс, ялангуяа бурхан шашны соёл дах,
гэгээнтэн хувраг, эгэл ард түмэн, төрийн гурвалсан холбоо, нүүдэлчдийн соёл
иргэншлийг авч үлдэх хашгираан”
болсон зохиол гэж үзжээ.
Хэлбичгийн
ухааны доктор Я.Ганбаатар “Төгөлдөр
үнэний яруу дуулал” (Нийслэл таймс сонин, 2013.3.12 болон "Зууны мэдээ" сонины 2013.3.13 №59 /4374/ тус тус хэвлэгдсэн) шүүмждээ “Роман
бүхэлдээ чамбай болж, хэл найруулга жигд сайхан, монгол хэлний үгийн сангийн
баялгаас сайтар уудлан ашигласан, илүү сул үг хэллэггүй, хэг ёг гэсэн болхи
толхи найруулгагүй, хуучны үгээр бол хэлний гэмийг арилгаж, үгийн усыг шахсан,
үг яруу, найруулга төгс болсон нь аргагүй л оюуны бяр тэгширсэн, урьдын ёсоор бол бичгийн их утгач, их бичээч, өнөөгийн үг
хэлээр бол их зохиолч, уран бүтээлч хүний часхийсэн чамбай бүтээл болсон нь харагдаж
байна... Бүтээлийн
нэг олзуурхууштай зүйл бол бурхны шашин хийгээд ерөөс нүүдлийн соёл иргэншилд
суурилсан монгол аж төрөх ёс, малчин нүүдэлчин ахуй, иргэний ба шашны утга
зохиол, урлаг соёлын талаарх олон талын гүнзгий ойлголт мэдлэгийг тусгасан нь
сайшаалтай. Тийм ч учраас эл номыг уншсанаар шашны болоод нүүдэлчин малчин аж
төрөх ёсны орхигдож мартагдсан маш олон зан үйл, ёс заншил, монгол ахуй
амьдралын мэдлэг ухааныг мэдэж авах болно. Энэ бол уг бүтээлийн бас нэг чухал
ач холбогдол мөн.”
хэмээн дүгнэсэн байна.
Д.Галбаатар, Б.Хишигсүх нар
бичихдээ “...Г.Мэнд-Ооёогийн анхны
түүхэн баримтат романд энэ мэт ярих нарийн ширийн ур ухаан, өвөрмөц уран
шийдэл, ялгарал бүхий уран дүрийн зан төрх, орчин, нөхцөл байдлын төгс сайхан
зохицол хангалттай уусан суужээ... XIX зууны Монголын их соён гэгээрүүлэгч,
номын их багштаны догшин ширүүн дүр төрхийн цаад талыг Г.Мэнд-Ооёо өөрийн
романд түлхүү харуулж, ухаалаг шийдлүүд хийсэн нь хувь хүний зан авир, үйл
хэрэгт байж болох талуудыг хулдаж бүдэгшүүлэлгүй бодтой, түүхэн баримтад
тулгуурлан эерэг, сөрөг талыг тэгш тэнцүү томон нэгтгэж урласнаар нэгэн цагийн
эндүүрлийн гэмийг ариусгасан буянт үйл хэмээн талархах ёстой... Хутагтын
цаглашгүй их билиг авъяас, эгэл хүний дотоод эрч хүчний гайхамшигт чанарыг
тайлан өгүүлсэнд Г.Мэнд-Ооёогийн романы нэгэн гол ололт буй...” хэмээн
дүгнэжээ.
